بازار سرمایه در ایران آنچنان که باید، مورد توجه قرار نگرفته است. به همین دلیل است که بسیاری از مردم سرمایه های خود در بانک ها نگهداری می کنند و به اندک سود سپرده های بانکی راضی هستند. افرادی هم که جسارت و شجاعت بیشتری دارند از سرمایه خود برای راه اندازی یک کسب و کار استفاده می کنند.
عده ای دیگر هم سرشان را به بازار ملک، ارز و طلا گرم کرده اند. بسیاری از افراد درکی از مفهوم سهام ندارند و در پاسخ به این سوال که سهم و سهام چیست؟ تنها سکوت می کنند. به همین دلیل در این مقاله به تعریف سهام می پردازیم.
سهم و سهام چیست؟
اگر سرمایه شرکت های سهامی را به قسمت های برابر و مساوی تقسیم کنیم هر قسمت برابر با یک سهم می شود. این سهم، نشان دهنده میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی است. دارنده سهم نمی تواند به نسبت سهم خود ادعایی برای مالکیت بخشی از دارایی های شرکت داشته باشد.
در عوض، به اندازه سهم خود در شرکت، دارای حق و حقوق است. بر اساس این حق، سهام دار می تواند از منافع شرکت استفاده کند، در مجمع عمومی رای دهد و در صورت انحلال شرکت از دارایی شرکت سهیم خواهد شد.
انواع سهام
سهام مورد معامله در بورس اوراق بهادار را از سه منظر می توان دسته بندی و مورد بررسی قرارداد:
سهام بانام و بی نام
منظور از سهام بانام این است که نام صاحب سهام (خریدار سهم) بر روی ورقه سهام درج می شود و درنتیجه قابلیت نقل و انتقال تنها از طریق معاوضه امکان پذیر می گردد. فرضاً اگر شخص الف خریدار سهام باشد تحت هیچ شرایطی شخص نمی تواند اقدام به فروش سهام نماید. اما سهام بی نام اصطلاحاً در وجه حامل صادرشده و هر فردی که برگه سهام را در اختیار داشته باشد می تواند اقدام به فروش سهام نماید. لازم به ذکر است که تمامی سهام مورد معامله در بازار بورس اوراق بهادار تهران بانام می باشد.
از منظر رفتار سهام
با استناد به کتاب مدیریت پرتفوی با رویکرد کاربردی می توان سهام حاضر در بورس را به شرح ذیل دسته بندی کرد:
سهام ارزشی: سهامی که از منظر بنیادی ارزشمند بوده و عموماً می توان از آن ها به سهام ایمن اشاره کرد و چندین سال است که به اصطلاح در سطح بالغ خود بوده و می توان از آن ها به عنوان سهام با سود نقدی جذاب یادکرد.
سهام رشدی: در این دسته سهامی قرار می گیرد که به دلایل بنیادی مختلف پتانسیل رشد بسیار خوبی دارند و می توان با تلفیق تحلیل های بنیادی و تکنیکال سود جذابی را شناسایی کرد.
علاوه بر دسته بندی فوق می توان با توجه به وضعیت بازار بورس ایران سهام دیگری همچون سهام نوسانی، سهام روندی و …. را تعریف کرد که در مقاله ای دیگر در رابطه با آن ها صحبت خواهیم کرد.
از منظر ماهیت سهام:
سهام عادی و سهام ممتاز در بسیاری از کشورهای جهان رایج بوده و مورد دادوستد قرار می گیرد. در ادامه در رابطه با سهام عادی توضیحات مبسوطی ارائه شده است. سهام ممتاز نیز دارای انواع مختلفی همچون جمع شونده، غیر جمع شونده، با حق رای مضاعف و …. دارد، اما با توجه به اینکه طبق قانون تجارت ایران شرکت های حاضر در بورس اوراق بهادار مجاز به انتشار سهام ممتاز نیستند از توضیح آن خودداری می کنم.
منظور از سهام عادی چیست؟
سهام در واقع یک ورقه بهادار است که بیانگر ادعای مالکیت دارنده آن نسبت به دارایی ها و سود شرکت می باشد و در واقع این فرد جزو مالکان شرکت سهامی می گردد. حال اینکه سرمایه گذار چند درصد از مالکیت شرکت را دارا هست؟ برای این منظور بایستی ببینیم که این سرمایه گذار چند درصد از کل سهامی که منتشرشده را در اختیار دارد، مثلاً فرض کنید یک شرکت سهامی تعداد ۱۰۰ میلیون سهم را منتشر کرده است. حال اگر یک سهامدار تعداد ۱ میلیون سهم از آن شرکت را در اختیار داشته باشد، در واقع مالک یک درصد از شرکت مزبور است. عموم سرمایه گذاران خرد درصد مالکیت زیر یک درصد دارند مگر آنکه هدف خاصی را دنبال نمایند.
ویژگی های سهام عادی
۱- مالکان این نوع از ورقه بهادار در تمامی مجامع من جمله عمومی عادی، فوق العاده جهت افزایش سرمایه دارای حق رای می باشند و به ازای هر سهم یک حق رای دارند. معمولاً در مجامع مذکور اشخاص حقیقی یا حقوقی که جزو سهامداران درصدی( سهامداران بیش از یک درصد ) یا سهامدار عمده هستند از قدرت بیشتری جهت اعمال خواسته خود برخوردارند چون تعداد سهام بیشتری را نسبت به سایرین در اختیاردارند.
۲- دارنده سهام عادی از سود نقدی مصوب مجامع بهره مند گردد. لازم به ذکر است که شرکت های سهامی مدتی پس از پایان سال مالی خود مجمع عمومی عادی صاحبان سهام را برگزار می کنند و درصورتی که در مجمع تصویب گردد به ازای هر سهم درصدی از سود هر سهم محقق شده را بین سهامداران تقسیم کننند و مالکان سهام عادی از سود نقدی مزبور بهره مند می شوند.
۳- اولویت در افزایش سرمایه: زمانی که شرکت اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی می کند اولویت با سهامدارانی است که در مجمع شرکت کرده اند( در زمان برگزاری مجمع فوق العاده افزایش سرمایه سهامدار شرکت بوده اند) و از این طریق می توانند درصد مالکیت خود را حفظ نمایند.
۴- قابلیت بالای نقد شوندگی: برخلاف سهام شرکت هایی که در بازار حضور ندارند سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به راحتی معامله می گردند و درصورتی که مالک سهام بخواهد از سهم خارج شود و سهام خود را به فروش برساند به دلیل وجود بازار رسمی بورس اوراق بهادار به راحتی می تواند به متقاضیان سهام خود را عرضه نماید.
۵- مسئولیت محدود: سهامداران در قبال بدهی هایی که شرکت سهامی اخذ می نماید مسئولیت محدود دارند و این بدین معناست که در صورت عدم توانایی شرکت در بازپرداخت دیون، دارایی های شخصی سرمایه گذاران درخطر نیست و مسئولیت آن ها تنها به میزان آورده شان است.
۶- امکان کسب بازدهی بالا: درصورتی که سرمایه گذاران با توجه به تمامی ابعاد تحلیلی اقدام به سرمایه گذاری نمایند در بورس اوراق بهادار و در طی یک سال عموماً می توان بازدهی بیشتر از سود سپرده بانکی را کسب کرد.
شاید بد نباشد کمی هم در مورد مفهوم «سرمایه» و چیستی رقم «۱۰۰۰ ریال» برایتان بگوییم.
منظور از سرمایه شرکت های سهامی چیست؟
منظور از «سرمایه» در واقع همان آورده مالکین شرکت است. هر شرکت برای انجام فعالیت های تجاری و کسب درآمد در ابتدا باید سرمایه ای داشته باشد. حداقل مبلغ این سرمایه از پنج میلیون ریال شروع می شود و حداکثری برای آن تعریف نشده است.
در تاریخ نگارش این مقاله، بیشترین میزان سرمایه متعلق به شرکت «سرمایه گذاری نفت و گاز تأمین» با نماد «تاپیکو» است که با مبلغ سرمایه ۸۱۵۰۰ میلیارد ریال در بازار سرمایه فعالیت دارد.
بر اساس ماده ۲۹ قانون تجارت، ارزش اسمی هر سهم در شرکت های سهامی عام «هزار ریال» است. شاید با خودتان بگویید: «این مبلغ هزار ریال – یا ۱۰۰ تومان – چه کاربردی می تواند داشته باشد؟» در پاسخ باید بگوییم که برای به دست آوردن تعداد سهام شرکت ها از «مبلغ اسمی» هر سهم استفاده می شود.
اگر بخواهیم تعداد سهام هر شرکت را به دست آوریم باید مبلغ سرمایه شرکت را – که در بخش حقوق صاحبان سهام عنوان می شود – بر عدد مبلغ اسمی یا همان ۱۰۰۰ ریال تقسیم کنیم. برای روشن تر شدن این موضوع به محاسبه تعداد سهام شرکت سهامی عام «توکاریل» با نماد «توریل» می پردازیم:
مبلغ سرمایه در ترازنامه تصویر بالا، ۲۰۰۰ میلیارد ریال است. بنابراین، تعداد سهام شرکت توریل بر اساس محاسبات ترازنامه ای شرکت برابر است با:
۲.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰/۱۰۰۰=۲.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ عدد سهم
سهام شرکت را می توان به کیکی تشبیه کرد که به قسمت های برابر، برش خورده است. هر فرد با توجه به سهم خود بر یک عدد یا تعدادی از آن برش ها حق مالکیت دارد.
✔ فلسفه وجودی سهم چیست؟
برای درک اهمیت وجودی سهام و پاسخ به پرسش سهم چیست در ابتدا از دید یک شرکت به ماجرا نگاه می کنیم و سپس از منظر سرمایه گذاران به سهام می نگریم. فرض کنید شما سرمایه ای دارید و می خواهید کسب وکاری را راه اندازی کنید.
کار را با خرید مواد لازم و تجهیزات مورد نیازتان آغاز می کنید. به مرور فعالیت خود را گسترش می دهید و پس از چندین سال شرکتی بسیار بزرگ با عملکرد مناسب خواهید داشت. شما در جایگاه مالک شرکت به دنبال این هستید که بتوانید از سرمایه های صاحبان ثروت و عموم مردم در جهت توسعه شرکت استفاده کنید و مدام به سراغ وام بانکی و قرض گرفتن نروید.
در نتیجه شرکت خود را به سهامی عام تبدیل کرده و سرمایه ثبت شده را به سهام ۱۰۰۰ ریالی تقسیم می کنید. پس از مدتی شرکتتان وارد بازار بورس می شود و بخشی از سهام شرکت به دست سرمایه گذاران می افتد.
در واقع بازار بورس شرایطی را فراهم می کند تا شما بدون نیاز به انحلال شرکت یا صرف زمان زیاد جهت یافتن شریک به سرعت به منابع جدید دست پیدا کنید. حال که اهمیت انتشار سهام را برای صاحبان کسب وکار و شرکت ها درک کردید به اهمیت نقش سهام برای سرمایه گذاران می پردازیم.
✔ بازی سهام و سرمایه گذاران
سهم یک ورقه بهادار (یعنی ورقه دارای ارزش) است که با داشتن آن مالکیت یک شرکت را به دست می آورید. در واقع اگر سرمایه شرکت را به قسمت های مساوی تقسیم کنیم به هر قسمت آن یک سهم می گویند. دقت کنید که شما با خرید یک سهم، مالکیت یک شرکت بورسی را به دست می آورید
در حالی که خارج از بازار بورس برای تصاحب یک شرکت نیازمند سرمایه بسیار سنگینی هستید. از طرفی علاوه بر مالکیت یک شرکت، مزایایی به شما تعلق می گیرد که بر جذابیت مالکیت سهام می افزاید. اگر شما بخواهید در فضایی خارج از بورس با مالک یک شرکت توسعه یافته وارد مذاکره شوید، یا آن فرد درخواست شما را رد می کند یا اینکه مبلغی بسیار سنگین را به شما پیشنهاد خواهد داد.
هم چنین شما نمی توانید ارزیابی دقیقی از ارزش واقعی آن شرکت داشته باشید زیرا به اطلاعات دقیق صورت های مالی و فعالیت عملیاتی آن شرکت دسترسی ندارید.
از طرفی ممکن است چون شما تخصص لازم را در رابطه با حوزه فعالیت آن شرکت نداشته باشید فرد مناسبی برای شراکت نباشید. در نقطه مقابل وقتی در بازار بورس، سهامی را می خرید نیازی به داشتن تخصص لازم در زمینه فعالیت آن شرکت ندارید. از طرفی قیمت سهام در بازار بر اساس عرضه و تقاضای تعداد بی شماری از سرمایه گذاران تعیین می گردد و شما راحت تر می توانید نسبت به ارزیابی قیمت سهام یک شرکت بورسی اقدام کنید.
گذشته از این ها بر اساس قوانین سازمان بورس هر سهام داری به اطلاعات مالی و جزییات فعالیت شرکت های بورسی دسترسی دارد. در نتیجه شما می توانید به راحتی، فعالیت شرکت را ارزیابی کنید. هیچ کدام از مزیت های گفته شده شامل یک شرکت غیربورسی نمی شوند.
✓ سهام چه مزیت هایی برای سرمایه گذاری دارد؟
۱- شما با خرید سهام، متناسب با درصد مالکیت اوراق در تصمیم های مجامع شرکت های بورسی حق رای خواهید داشت. در واقع بابت مالکیت هر ورقه سهام یک رای از آن شما خواهد بود. در مجامع شرکت های بورسی تصمیم گیری هایی درباره افزایش سرمایه، انتخاب هیئت مدیره، تصویب صورت های مالی و … انجام می شوند.
۲- اگر یک شرکت در یک سال مالی (دوره ۱۲ ماهه فعالیت خود) سود خالص را به دست بیاورد، طبق قانون باید حداقل ۱۰ درصد آن را بین سهامداران تقسیم کند.
۳- یکی از بزرگ ترین مزایای سهام برای سرمایه گذاران وجود بازاری متشکل است که بر اساس آن می توانید بدون دغدغه سهام خریداری شده خود را به فروش برسانید. درحالی که اگر شما مالک یک شرکت غیربورسی بودید برای فروش آن با مشکلات متعددی هم چون راضی کردن سایر شرکا، یافتن شریک جدید جهت فروش شرکت به وی و عدم وجود مرجع مشخصی جهت ارزش گذاری سهام خود روبه رو می شدید.
۴- متناسب با سطح سرمایه خود، می توانید در بازار سرمایه سهام بخرید. در واقع سقفی برای ورود سرمایه به بازار بورس وجود ندارد. درحالی که وقتی شما مالک یک شرکت غیربورسی هستید حجم سرمایه محدودی را می توانید به شرکت وارد کنید. در واقع، سرمایه مازاد شما به راحتی قابلیت سرمایه گذاری مجدد را ندارد. این شرط برای حداقل سرمایه در بورس هم همین طور است.
۵- خرید سهام جدید: با توجه به وجود بازار متشکل و وجود یک ساختار منظم و وجود نهادی تحت عنوان «کارگزاری» به راحتی می توان به خرید و فروش سهام در بازار سرمایه پرداخت. درحالی که چنین راحتی در معاملات خارج از بورس وجود ندارد. در واقع شما جهت انجام معاملات در بازار بورس، باید ابتدا به یکی از کارگزاری های مورد تائید سازمان بورس مراجعه کنید و ضمن پر کردن فرم های ثبت نام، در سامانه سجام نیز ثبت نام نمایید تا پس از دو روز کاری کد بورسی (کدی یکتا از سه حرف اول نام خانوادگی شما و ۵ رقم) صادر گردد و پس از آن می توانید معاملات بازار سرمایه را انجام دهید و به خرید و فروش سهام بپردازید.
✓ ارزش اسمی سهم چیست؟
طبق قانون، ارزش اسمی سهام در ایران معادل ۱.۰۰۰ ریال است. اما شرکت های مختلف با توجه به وضعیت فعالیت عملیاتی خود، قیمتی بیشتر یا کمتر از این حد دارند. هم چنین ارزش اسمی آن، مبنایی برای تعیین سرمایه و تعداد سهام در صورت های مالی شرکت ها است. مثلا با مراجعه به ترازنامه شرکت پتروشیمی زاگرس مشاهده می کنیم که سرمایه شرکت ۲.۴۰۰.۰۰۰ میلیون ریال یا ۲.۴۰۰ میلیارد ریال است. بنابراین با تقسیم این عدد بر ۱.۰۰۰ ریال به این نتیجه می رسیم که کل سهام این شرکت معادل ۲٫۴ میلیارد عدد است:
۲.۴۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰/۱.۰۰۰ = ۲.۴۰۰.۰۰۰.۰۰۰
✔ استفاده از تحلیل ها در خرید و فروش سهام
یکی از ویژگی های بارز معاملات سهام این است که شما می توانید بر اساس تحلیل به خرید و فروش بپردازید. دو نوع تحلیل شامل تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی در بازار وجود دارد. در تحلیل تکنیکال بر اساس سابقه قیمتی سهام و روند قیمتی گذشته آن، رفتار آینده سهم را ارزیابی می کنیم، درحالی که در تحلیل بنیادی بر اساس اطلاعات صورت های مالی و با توجه به وضعیت فروش، بهای تمام شده و سایر اقلام صورت های مالی، سود خالص شرکت را برآورد می کنیم و با تقسیم آن بر تعداد سهام شرکت به سود هر سهم یا همان eps می رسیم و در نهایت شرکت ها را ارزش گذاری می کنیم. اما در خارج از بازار سهام به دلیل عدم دسترسی به صورت های مالی مطمئن نمی توانید برآورد دقیقی از ارزش شرکت و سهام آن داشته باشید و این موضوع شراکت شما را در یک شرکت غیربورسی با ریسک بسیار زیادی مواجه می کند. مگر آن که یک کارشناس رسمی دادگستری را حاضر کرده و از وی بخواهید که ارزش شرکت را برآورد کند که در این حالت نیز باید هزینه های سنگینی را بپردازید.
مؤلف: احمد لحیم گرزاده