معامله تعهدی یکی از انواع معاملات در بازارهای مالی است که در آن، معامله‌گر امکان کسب سود از روند نزولی و همچنین ورود به معامله با سرمایه‌ای بیشتر از دارایی خود را دارد. به تازگی اصطلاح «معامله تعهدی» را در کارگزاری‌های بورس و همچنین صرافی‌های ارز دیجیتال به وفور می‌شنویم که تشابه زیادی با «معاملات مارجین» در پلتفرم‌های خارجی دارد. با ما همراه باشید تا ببینم مفهوم معاملات تعهدی چیست و چه تفاوتی با سایر انواع معاملات دارد. با مطالعه این مقاله می‌توانید درک بهتری از این نوع معاملات پیدا کنید و به دانش معامله‌گری خود بیفزایید.
معامله تعهدی چیست؟
معامله تعهدی نوعی معامله در بازارهای مالی است که در آن، خریدار یا فروشنده می‌تواند از افزایش یا کاهش قیمت یک دارایی سود کسب کند. به‌علاوه می‌تواند بیش از مقدار سرمایه‌ای که دارد، معامله کند. این معاملات بر پایه مقدار وثیقه یا همان وجه تضمین انجام می‌شوند؛ به این معنی که پلتفرم معاملاتی ارائه دهنده این سرویس، به معامله‌گر اجازه می‌دهد به اعتبار سرمایه‌ای که به عنوان وثیقه گرو می‌گذارد، مقداری بیشتری سرمایه قرض بگیرد و از آن در معاملات بزرگتر استفاده کند.
به نظر شما هدف از ارائه معاملات تعهدی چیست و اساسا چرا این نوع معامله باید وجود داشته باشد؟ پاسخ ساده این است که صرافی یا کارگزاری همیشه تمایل دارد حجم معاملات بزرگ و بزرگتر شود؛ چرا که درآمد اصلی آنها از کارمزد معاملات است. به همین دلیل است صرافی یا کارگزاری به کمک قابلیتی به نام اهرم (که در ادامه آن را توضیح می‌دهیم)، حاضر است صدها برابر اصل سرمایه معامله‌گر را به او قرض دهد.
معاملات تعهدی امکان کسب سود در هر دو جهت بازار (صعودی و نزولی) را فراهم می‌کند، به همین دلیل اهمیت ویژه‌ای برای سرمایه‌گذارها داشته و باعث افزایش قدرت انعطاف در مدیریت سرمایه می‌شود.
تفاوت معامله تعهدی با معاملات عادی
در ادامه، می‌خواهیم ببینم تفاوت معامله عادی با معامله تعهدی چیست. منظور از معامله عادی، خرید و نگهداری یک دارایی است. این خرید می‌تواند در هر نوع بازاری اتفاق بیفتند، ولی مبنای سخن در این مطلب، معاملاتی است که در حوزه بازارهای مالی انجام می‌گیرند.
تفاوت معاملات تعهدی با معاملات اسپات
در معاملات اسپات (Spot) که به آنها «نقدی»، «لحظه‌ای» و یا «آنی» هم گفته می‌شود، خرید و فروش یک دارایی به صورت آنی و در لحظه انجام می‌شود. به این معنی که معامله‌گر، مالک واقعی چیزی است که در بازار اسپات می‌خرد. به همین ترتیب، فروش در بازار اسپات به معنی واگذاری قطعی ماکلیت دارایی مورد نظر است. در این حالت فقط با صعود قیمت می‌توان از بازار سود کسب کرد.
در طرف مقابل، یعنی در معاملات تعهدی، معامله‌گر می‌تواند از نزول قیمت نیست سود کند. چنین معامله‌گری، به اعتبار سرمایه‌ای که به عنوان وثیقه گرو گذاشته، می‌تواند دارایی مورد را قرض گرفته و به فروش برساند. چرا که او قادر است در آینده و با کاهش قیمت، دارایی فروخته شده را ارزان‌تر بخرد و از این اختلاف قیمت سود کند. به‌علاوه اینکه معامله‌گر در معاملات تعهدی، می‌تواند با استفاده از مفهوم «اهرم»، با سرمایه کمتر وارد معاملات بزرگتر شود.
تفاوت معاملات تعهدی با معاملات فیوچرز
معاملات تعهدی (یا همان مارجین) از دو منظر شبیه معاملات فیوچرز هستند، یعنی امکان معامله دوطرفه و امکان استفاده از اهرم؛ اما تفاوت‌های مهمی با هم دارند. معاملات فیوچرز در دسته‌بندی مشتقات (Derivatives) قرار می‌گیرند؛ یعنی در آنها، معامله‌گر مالک واقعی چیزی که می‌خرد نیست، چون اساسا در این معاملات، دارایی‌های واقعی خرید و فروش نمی‌شوند، بلکه صرفا قراردادهایی توافقی از پیش‌بینی قیمت بین آنها معامله می‌شود.
در معاملات فیوچرز، دو طرف معامله متعهد به خرید و فروش یک دارایی در تاریخ مشخصی در آینده می‌شوند که قیمت آن را هم‌اکنون پیش‌بینی می‌کنند. نکته بعدی مربوط به تاریخ انقضای این معاملات است. معاملات تعهدی تاریخ انقضای خاصی ندارند و تا زمانی که وثیقه بتواند کارمزد باز نگه‌داشتن معامله را پوشش دهد، باز می‌مانند. اما معاملات فیوچرز در تاریخ مشخصی منقضی می‌شود. البته نوع خاصی از معاملات فیوچرز بدون تاریخ انقضا نیز وجود دارد که به پرپچوال (Perpetual) معروف‌اند.
تفاوت آخر این است که قیمت در معاملات تعهدی همان قیمت بازار اسپات است؛ اما قیمت‌ها در حالت فیوچرز کاملا مجزا و بر اساس عرضه و تقاضای موجود برای قراردادهای پیش‌بینیِ قیمت تعیین می‌شود.
انواع معاملات تعهدی
تا اینجا یاد گرفتیم که معاملات تعهدی چیست و چه تفاوتی با معاملات فیوچرز و اسپات دارد. در ادامه با انواع معاملات تعهدی آشنا می‌شویم. طبیعتا هر نوع معامله‌ای در بازار، از این دو نوع خارج نیست: خرید و فروش!
- خرید تعهدی (Buy Long): معامله‌گر با خرید یک دارایی در قیمت پایین و فروش آن در قیمت بالاتر، از اختلاف قیمت این دو معامله سود بدست می‌آورد.
- فروش تعهدی (Sell Short): معامله‌گر بعد از قرض گرفتن یک دارایی، آن را می‌فروشد، به این امید که در آینده بتواند آن دارایی را ارزان‌تر بخرد و ضمن تسویه قرض، از اختلاف قیمت این دو معامله سود کند.
کاربردهای معاملات تعهدی
استفاده از ابزار مفید و کاربردی، مخصوصا در فضای پیچیده بازارهای مالی، احتمال موفقیت یک معامله‌گر را افزایش می‌دهد. معاملات تعهدی ابزاری پیشرفته برای کسب سود از نوسانات قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی است، ضمن اینکه به کمک این ابزار می‌توان از تکنیک‌های مختلفی برای پوشش ریسک بهره برد. این موارد، مهم‌ترین کاربردهای معاملات تعهدی در بازارهای مالی سنتی هستند.
در بازار نوپای ارزهای دیجیتال نوسانات زیادی اتفاق می‌افتد و به همین دلیل، جذابیت زیادی برای معامله‌گرها دارد. آنها می‌توانند به کمک معاملات تعهدی و با پیش‌بینی قیمت ارزهای دیجیتال مانند قیمت بیت کوین و قیمت اتریوم، به کسب سود بپردازند. همچنین قابلیت اهرم به آنها اجازه می‌دهد که چندین برابر بیشتر از سرمایه‌ای که دارند، وارد معاملات خرید و فروش شوند.
ابزارها و اصطلاحات مهم در معاملات تعهدی
در این بخش توضیح می‌دهیم که اصطلاحات مهم در معاملات تعهدی چیست و هر کدام چه کاربردی دارند؟ این اصطلاحات شامل وجه تضمین، اهرم، استاپ لاس و تیک پروفیت هستند.
وجه تضمین چیست؟
وجه تضمین، به مقدار پولی گفته می‌شود که معامله‌گر برای ورود به معامله تعهدی باید به عنوان ضمانت نزد کارگزاری یا صرافی قرار دهد. کارگزاری یا صرافی به اعتبار وجه تضمین، سرمایه‌ای را در اختیار معامله‌گر قرار می‌دهد تا با آن معامله کند. این سرمایه می‌تواند بسیار بیشتر از وجه تضمین باشد؛ حالا سوال اینجاست که اگر معامله‌گر اشتباه کند و وارد ضرر شود، تکلیف سرمایه صرافی در این معامله تعهدی چیست؟
پاسخ این است که پلتفرم معاملاتی هیچ‌وقت ضرر نمی‌کند؛ به این معنی که معامله فقط به مقدار وجه تضمین معامله‌گر می‌تواند وارد ضرر شود. به محض اینکه مقدار ضرر به مقدار وجه تضمین برسد، کارگزاری یا صرافی مورد نظر، معامله را در ضرر می‌بندد و وجه تضمین معامله‌گر به طور کامل خرج می‌شود. به این اتفاق لیکوئید شدن (Liquidation) گفته می‌شود.
مفهوم اهرم (Leverage) در معاملات تعهدی
اهرم یا Leverage ابزاری است که به معامله‌گر اجازه می‌دهد با سرمایه‌ای کمتر از ارزش واقعی معامله، به خرید یا فروش دارایی بپردازد. استفاده از اهرم می‌تواند سود معاملات را افزایش دهد، اما در عین حال ریسک زیان را نیز بیشتر می‌کند.
برای مثال اگر ۱۰۰ دلار سرمایه داشته باشید، با استفاده از اهرمی برابر ۹، می‌توانید ۹ برابر سرمایه خود، از پلتفرم معاملاتی قرض بگیرید و به اندازه ۱۰۰۰ دلار بیت کوین (BTC) بخرید. در چنین حالتی اگر قیمت بیت کوین ۱۰ درصد بیشتر شود، شما ۹ برابر بیشتر، یعنی ۹۰ درصد سود می‌کنید. همچنین باید مراقب باشید که در صورت افت ۱۰ درصدی قیمت قیمت بیتکوین، شما ۹۰ درصد اصل سرمایه خود را از دست می‌دهید.
در نهایت اگر قیمت بیت کوین بیش از سرمایه اولیه شما، یعنی بیش از ۱۰۰ دلار کاهش پیدا کند، صرافی با استفاده از وجه تضمین شما، معامله خرید را با یک معامله فروش متقابل می‌بندد و متاسفانه شما لیکوئید می‌شوید.
استاپ لاس (Stop Loss)
استاپ لاس یا حد ضرر ابزاری است که به معامله‌گر کمک می‌کند تا از زیان‌های بیشتر جلوگیری کند. با تعیین یک حد ضرر، اگر قیمت دارایی به آن سطح برسد، معامله به صورت خودکار بسته می‌شود. در حقیقت معامله‌گر به کمک استاپ لاس می‌تواند برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای معاملات خود انجام دهد و از قبل، بیشترین ضرر احتمالی از هر معامله را به طور دقیق محاسبه کند.
تیک پروفیت (Take Profit)
تیک پروفیت یا حد سود به معنی بستن خودکار معامله در یک سطح قیمتی از پیش تعیین شده برای کسب سود است. این ابزار همانند استاپ لاس به معامله‌گرها کمک می‌کند تا محدوده خروج از معامله و دریافت سود را از قبل به طور دقیق مشخص کنند. به کمک چنین ابزاری لازم نیست که مدام پای چار بنشینید و حرکت قیمت را دنبال کنید. زمانی که قیمت به محدوده تیک پروفیت برسد، (در بیشتر موارد) معامله شما به طور خودکار با سود بسته می‌شود.
آیا معامله تعهدی مناسب من است؟
حالا که یاد گرفتیم ابزارهای معامله تعهدی چیست و چه امکانات جذابی در اختیارمان قرار می‌دهند، این سوال مطرح می‌شود که معامله تعهدی برای چه کسانی مناسب است؟
اگر شما یک معامله‌گر باشید، قطعا دانش و مهارت استفاده از این معاملات به شما کمک می‌کند که از فرصت‌های بازار نهایت استفاده را ببرید. البته با توجه به میزان سرمایه و ریسک‌پذیری افراد، سبک‌ها و استراتژی‌ها مختلفی وجود دارد. بهترین توصیه، تجربه کردن این نوع معاملات با سرمایه اندک است. یک معامله‌گر در معاملات تعهدی ریسک بسیار زیادی را متحمل می‌شود؛ پس برای موفقیت در بلندمدت باید مهارت‌های دیگری مثل مدیریت ریسک و مدیریت سرمایه را بیاموزید.
مراحل انجام معامله تعهدی
طبیعتا بعد از یادگیری مفاهیم تئوری پیرامون اینکه معامله تعهدی چیست، نوبت تمرین و کسب تجربه عملی است. در ادامه و به صورت کلی، با مراحل انجام یک معامله تعهدی آشنا می‌شویم.
- انتخاب صرافی معتبر: لازم که با توجه به نوع دارایی که می‌خواهید معامله کنید، در یک صرافی یا کارگزاری ثبت‌نام کرده و حساب کاربری ایجاد کنید.
- افتتاح حساب تعهدی: از آنجایی که پتلفرم‌های معاملاتی، بخش مجزایی برای معاملات تعهدی دارند، باید این قابلیت را برای حساب کاربری خود فعال کنید. در ادامه لازم است که پول خود را از حساب اصلی به حساب تعهدی انتقال دهید.
- تنظیم سطح اهرم: در این مرحله، باید اهرم مناسب را با توجه به میزان ریسک‌پذیری و مدیریت سرمایه خود تنظیم کند. هر چه عدد اهرم بالاتر برود، معامله شما در برابر نوسانات احتمالی آسیب‌پذیرتر می‌شود.
- اجرای معامله: بعد از مشخص کردن پارامترهایی مثل مقدار و حجم و همچنین نوع سفارش، می‌توانید معامله را اجرا کنید.
بهترین صرافی‌ها برای انجام معاملات تعهدی
در گذشته کاربرهای ایرانی برای استفاده از معاملات تعهدی و یا فیوچرز، راهی جز استفاده از پلتفرم‌های خارجی نداشتند، اما در سال‌های اخیر این محدویدت برطرف شده است. از نظر قانون اسلامی، قرض گرفتن دارایی به شرط پرداخت سود، ربا محسوب می‌شود. از آنجایی که مکانیزم معاملات مارجین بر پایه قرض و دریافت سود در هنگام تسویه است، امکان پیاده‌سازی مدل خارجی در کشور ما وجود ندارد. در مدل‌های ارائه شده توسط صرافی‌های ایرانی، کاربر دارایی را قرض نمی‌گیرد، بلکه وکالت فروش و خرید دارایی با شروط مشخص دریافت می‌کند.
از جمله صرافی‌هایی که امکان معاملات تعهدی را به کاربرها ارائه می‌دهند، می‌توانیم به «نوبیتکس»، «تبدیل» و «والکس» اشاره کنیم. البته می‌توانید جهت مقایسه و تصمیم‌گیری بهتر، از صفحه بهترین صرافی ارز دیجیتال در خانه سرمایه کمک بگیرید. همچنین اگر می‌خواهید از صرافی‌های معتبر خارجی مثل صرافی ایکس تی یا صرافی LBank کمک بگیرید، می‌توانید از لیست بهترین صرافی های ارز دیجیتال خارجی استفاده کنید.
ریسک‌ها و مدیریت ریسک در معاملات تعهدی
اکنون که به طور کامل می‌دانید معامله تعهدی چیست، وقت این است که کمی بیشتر در مورد ریسک‌ها و نحوه مدیریت ریسک پیرامون این معاملات صحبت کنیم. مهم‌ترین ریسک معاملات تعهدی، امکان از دست دادن کل سرمایه است.
اگر بعد از ورود به معامله، قیمت خلاف جهت پیش‌بینی معامله‌گر حرکت کند، معامله وارد ضرر می‌شود. این ضرر فقط به اندازه وجه تضمین قابل تحمل است و بعد از آن، صرافی جهت جلوگیری از ضرر بیشتر، وجه تضمین معامله‌گر را جهت بستن معامله، مصرف می‌کند و معامله‌گر لیکوئید می‌شود. تمام این اتفاق‌ها ممکن است در مدت بسیار کوتاهی رخ دهد و سرمایه وارد شده به این معامله از دست برود. به همین دلیل است که توصیه می‌شود در هر معامله، درصد کوچکی از سرمایه خود را وارد کنید.
روش‌های مدیریت ریسک
یکی از مهم‌ترین روش‌های مدیریت ریسک در این معاملات، تعیین حد سود و ضرر است. انجام این کار پیش از ورود به معامله، نقاط خروج از بازار را ضمن تعیین سود و ضرر احتمالی، مشخص می‌کند. پایبندی به این اصل می‌تواند از زیان‌های بزرگ جلوگیری شود.
روش دیگر، تنوع بخشی به معاملات و تخصیص سرمایه مناسب است. از آنجاییکه همواره احتمال وقوع اتفاقات خلاف انتظار وجود دارد، هیچ‌گاه نباید همه سرمایه خود را در وارد یک موقعیت تعهدی کنید. مدیریت مناسب حجم و مقدار اهرم از دیگر اصول مهم است. به طور کلی میزان ریسکی که برای هر معامله در نظر گرفته می‌شود باید متناسب با میزان تحمل ریسک معامله‌گر و کل سرمایه باشد.
علاوه بر این، معامله‌گرها می‌توانند از ابزارهای پوشش ریسک (یا هجینگ) استفاده کنند. در این روش، معاملاتی بر خلاف جهت معامله اصلی باز می‌کنند یا با استفاده از قراردادهای اختیار معامله (یا آپشنر)، ریسک ناشی از نوسانات بازار را کاهش می‌دهند. در مجموع، داشتن استراتژی مشخص، پایبندی به اصول مدیریت سرمایه و استفاده از ابزارهای کمکی، از مهم‌ترین روش‌های مدیریت ریسک در معاملات تعهدی هستند.
نکاتی که قبل از ورود به معاملات تعهدی باید بدانید
بهتر است قبل از هر نوع معامله، کلیه عوامل موثر که در محاسبه سود و زیان خود را به دقت بررسی کنید. گاهی معامله‌گرها تاثیر عواملی مثل کارمزدها و یا نوسانات بازار را دست کم می‌گیرند که می‌تواند اختلاف قابل توجهی بین پیش‌بینی‌ها و نتیجه نهایی ایجاد کند. همواره این موارد را به خاطر داشته باشید:
- بررسی کارمزدها: پلتفرم‌های مختلف برای معاملات اسپات و تعهدی کارمزدهای مختلفی را اعمال می‌کنند. همچنین باید حواستان به سفارش‌های میکر (Maker) و تیکر (Taker) باشد.
- تاثیر نوسانات بازار بر معاملات تعهدی: در معاملات تعهدی بر خلاف اسپات، نوسانات شدید قیمت ممکن است منجر به لیکوئید شدن معامله‌گر شوند. تعیین حد ضرر همیشه شما را از خطر لیکوئید شدن دور نگه می‌دارد.
- استفاده از ابزارهای تحلیلی: استفاده از ابزارهای رصد و تحلیل بازار مثل اندیکاتورها، اسیلاتورها، حجم، خطوط روند و مقاومت و حمایت می‌تواند احتمال کسب سود را افزایش دهد.
مزایا و معایب معاملات تعهدی
احتمالا تا اینجای مطلب تا حدودی متوجه شده‌اید که مزایای معامله تعهدی چیست، در ادامه مهم‌ترین مزایا و همچنین معایب این نوع معاملات را نیز برمی‌شماریم.
مزایا
- بازار دو طرف: می‌توان هم از افزایش قیمت و هم از کاهش قیمت دارایی‌ها سود کسب کرد.
- قابلیت اهرم: با اهرم می‌توان با پول کمتر وارد معاملات بزرگتر شد.
- مناسب نوسان‌گیری: هرچه نوسان قیمت‌ها بیشتر باشد، علاقه معامله‌گرها به استفاده از معاملات تعهدی بیشتر می‌شود.
- ابزار پوزشش ریسک: می‌توان از استراتژی‌های مختلف پوشش ریسک مثل باز کردن موقعیت جدید در خلاف جهت معامله اصلی، استفاده کرد.
معایب
- پیچیدگی در محاسبات: هرچند پلتفرم‌های معاملاتی انجام محاسبات را تا جای ممکن ساده می‌کنند، اما انجام چنین معاملاتی نیازمند محاسبه انواع کارمزدها، ژورنال نویسی و محاسبه دقیق ریسک است.
- ریسک بالا: استفاده از اهرم می‌تواند ریسک معامله را به طور تصاعدی افزایش دهد.
- عدم عملکرد حد ضرر در نوسانات شدید: گاهی ممکن است نواسات قیمت به حدی زیاد باشد که محدوده مشخص‌شده برای حدضرر درست عمل نکند و لیکوئید شدن رخ دهد.
جمع‌بندی
معامله تعهدی یک ابزار پیشرفته در بازارهای مالی است و به معامله‌گرها امکان می‌دهد به با استفاده از مفهوم اهرم، با سرمایه کمتر معاملات بزرگتری انجام دهند. این در این روش، پلتفرم‌های معاملاتی در ازای نگهداری بخشی از سرمایه معامله‌گرها به عنوان وجه تضمین، حاضرند سرمایه بیشتری برای معامله در اختیار آنها قرار دهند. چرا که هرچه حجم معاملات بیشتر باشد، درآمد پلتفرم‌های معاملاتی نیز افزایش می‌یابد. همچنین در این نوع معاملات، امکان معامله در هر دو جهت صعودی و نزولی بازار وجود دارد.
