هنگامی که سهام شرکتی برای اولین بار در بورس عرضه می شود، به روز اول عرضه سهام اصطلاحا عرضه اولیه یا IPO (Initial public offering) می گویند. پولی که از عرضه اولیه حاصل می شود به طور مستقیم به شرکت می رسد. اما اگر بعدها کسی بخواهد این سهم ها را بخرد، پولش به حساب فروشنده خواهد رفت. به عبارت دیگر بعد از عرضه اولیه، سهم در بازار ثانویه معامله خواهد شد.

هدف عرضه اولیه

انگیزه های زیادی برای فروش سهام یک شرکت وجود دارد. معمولا شرکت های کوچک با هدف تامین سرمایه به بازار بورس وارد می شوند. یک انگیزه دیگر برای عرضه، خصوصی سازی است. شرکت های بزرگی مثل مخابرات، فولاد مبارکه و ایران خودرو مالکیت دولتی داشتند. یعنی سود حاصل از فعالیت این شرکت ها به حساب دولت می رفت. بعد از عرضه شدن در بورس، خریداران سهام، مالک بخشی از این شرکت ها می شوند و از کسب و کارشان سود می برند.

شرایط خرید سهام در عرضه اولیه

در خرید عرضه اولیه نمی توان قیمت و حجم را به صورت دلخواه وارد سامانه معاملاتی کرد. بلکه هر عرضه اولیه دارای شرایطی می باشد. به عنوان مثال در آگهی عرضه اولیه شرکت x حجم در نظر گرفته شده توسط هر سرمایه گذار حقیقی و حقوقی به تعداد ۵۰۰ سهم و دامنه قیمت تعیین شده در محدوده yالی z است. حال سرمایه گذار می تواند حداکثر ۵۰۰ سهم را وارد سامانه کند و اگر ۱ سهم هم بیشتر وارد سامانه معاملاتی کند با خطا مواجه می شود و امکان خرید عرضه اولیه نیست. از طرفی ممکن است برخی از عرضه اولیه ها به دلیل بزرگ بودن شرکت به نقدینگی فراوانی نیاز داشته باشد و سرمایه گذار به هر دلیلی نتواند آن را تامین کند. به همین دلیل در این حالت میتواند تعداد کمتری از سهم را برای خرید وارد سامانه معاملاتی کند و با توجه به این که سقف رعایت شده، سفارش با خطا مواجه نمی شود.

قیمت گذاری در عرضه اولیه

هنگام عرضه تحلیلگران آن را بررسی می کنند و آن شرکت را از نظر قیمت ارزش یابی می کنند. آن ها متوجه می شوند که مثلا قیمت هر سهم این شرکت ۵۰۰ تومان ارزش دارد ولی سازمان بورس به دلیل این که قصد دارد استقبال زیادی از این عرضه شود قیمت را پایین تر اعلام می کند. خود این شرکت هم این تحلیل ها را راجع به قیمت سهام خودش می داند. اصولا برای اینکه از عرضه سهام شرکتشان استقبال بشود آن ها هم حاضر هستند قیمت سهام خود را یک مقداری پایین تر از ارزش واقعی خودشان به فروش برسانند. لذا معمولا عرضه اولیه با قیمتی کمتر از ارزش ذاتی سهم انجام می شود. برای همین مردم زیادی تمایل دارند که سهم را خریداری کنند. شرکت بخشی از سهام خود (۵ یا ۱۰ درصد) را به فروش می گذارد. در روزهای بعدی، رفته رفته مقدار بیشتری سهم عرضه می شود. متقاضیان برای خرید این مقدار بیشتر صف می بندند. همین فرآیند باعث افزایش قیمت سهم می شود. درواقع، در روز معاملاتی بعد از عرضه اولیه، صف خرید برای سهام شرکت عرضه شده شکل می گیرد. به این معنی که قیمت به حداکثر دامنه نوسان خود (یعنی مثبت ۵ درصد) می رسد و تعداد سفارشات زیادی برای خرید سهام ثبت می شوند. این افزایش قیمت یک بازی برد برد است. سرمایه گذارهای اولیه از سرمایه گذاری خود سود می برند. شرکت هم با فروش سهام بیشتر با قیمت بالاتر، پول بیشتری به دست می آورد. اولویت خرید سهام در صف خرید با کسانی است که سفارش خود را زودتر ارسال کرده اند. چند ثانیه تأخیر هم می تواند باعث شود که متقاضی خرید سهام، جایگاه مناسبی در صف خرید نداشته باشد. در مورد عرضه های اولیه تعداد سفارش های ارسال شده بسیار زیاد بوده و در کسری از ثانیه هزاران سفارش به هسته معاملات بورس فرستاده می شود.

سود عرضه اولیه

در بیشتر موارد عرضه اولیه سود آور است چرا که تعداد سهم ها محدود است و خریداران زیادی تمایل دارند در کسب و کار شرکت های جدید سهیم شوند. تشکیل صف خرید برای سهام شرکت ها از دلایل اصلی بالا رفتن قیمت به حساب می آید. در بیشتر موارد سرمایه گذاران در بازه ای کوتاه از یک سهم بین ۲۰ تا ۳۰ درصد سود می گیرند. هرچند مبلغ این سود آن قدرها بزرگ نیست. قیمت خرید بیشتر عرضه های اولیه رقم کمی است، و با توجه به محدودیتی که برای خرید تعداد سهام در عرضه اولیه وجود دارد، حتی اگر ۵۰ درصد هم سود اولیه آن ها باشد و این سود را نصیب صاحبان سهام کنند، مبلغ ناچیزی به صاحبان سهام می رسد.

عرضه اولیه، اولین تجربه سهامداری

اولین تجربه سرمایه گذاری بسیاری از افراد در بورس تهران، “معمولا” (نه لزوما) خرید عرضه اولیه است که به تجربه شیرینی تبدیل می شود. زیرا هر شرکتی عرضه می شود معمولا تا چند روز صف خرید است و معمولا تا چند روز شاهد رشد ۵ درصدی ارزش سهام این شرکت ها هستیم. اما معنای این حرف این نیست که عرضه اولیه همیشه سود به همراه دارد. در مواردی به دلیل قیمت گذاری بالا، خریداران به محض خرید، سهام خود را می فروشند. در این صورت کسانی که سهم خود را نگه داشته اند، متحمل زیان خواهند شد. همچنین ممکن است در بازار ثانویه قیمت از قیمت کشف شده در زمان عرضه اولیه پایین تر بیاید. به همین دلیل است که می گوییم خرید سهام از بازار اولیه، یک سرمایه گذاری “کاملا بدون ریسک” نیست.

رشد قیمت بعد از عرضه اولیه

رشد قیمت سهم پس از عرضه اولیه به عوامل زیر بستگی دارد:

تعداد سهام عرضه شده: هرچقدر تعداد عرضه کمتر بوده باشد، معمولا فروشندگان کمتری نیز وجود خواهند داشت.
رفتار سهامدار عمده: اگر سهامدار عمده پس از عرضه اولیه، سهام دیگری عرضه نکند معمولا سهام رشد بیشتری می کند.
جو کلی بازار: در زمانی که جو کلی بازار مثبت است و همه خوشبین هستند، افراد کمی حاضر به فروش می شوند.
اخبار و شایعه های پیرامون سهم: گاهی اخبار و شایعات منفی یا مثبتی پیرامون سهام عرضه شده شکل می گیرد و افراد براساس این شایعات و اخبار تصمیم می گیرند.
فاصله قیمت با ارزش ذاتی: هرچقدر سهام ارزانتر در عرضه اولیه ارائه شود، یعنی با ارزش ذاتی خود فاصله بیشتری داشته باشد، خریداران بیشتر به خرید تشویق می شوند.

فروش سهام عرضه اولیه

تصمیم گیری برای فروش سهام بر عهده شماست. حتی می توانید روز پس از عرضه اولیه، سهام خود را بفروشید ولی به عنوان یک توصیه کلی، بهتر است تا زمانی که صف خرید در سهم وجود دارد، سهام خود را نگهداری کنید. اگر سهم به قیمت مناسبی عرضه شود معمولا رشد قیمت آن در طی چند روز اتفاق می افتد و به همین دلیل تمایلی برای فروش سهم در ابتدا وجود ندارد. اما برای سرمایه گذارانی که اطلاع درستی از ارزش سهم ندارند بهتر است که در صورت عرضه شدن صف خرید، سهم خود را نیز به فروش برسانند.

مثالی از بازدهی در عرضه اولیه

با توجه به توضیحات ارائه شده، در ادامه به بررسی چند مثال از بازدهی عرضه اولیه های چندسال اخیر خواهیم پرداخت:

در سال ۹۶، شرکت مبین وان کیش طی ۲۵ روز، ۲۶۸% بازدهی، شرکت به پرداخت ملت طی ۸ روز، ۲۶% بازدهی، شرکت های وب طی ۲۲ روز، ۶۲% بازدهی داشتند و شرکت شفادارو، طی ۵ روز -۵% بازدهی داشته است! همانطورکه در این مثال مشخص است، لزوما عرضه های اولیه همیشه با بازدهی مثبت همراه نیستند. در سال ۹۷، شرکت عطرین نخ قم طی ۲۰ روز ۹۷% بازدهی، شرکت کشاورزی و مکانیزه اصفهان کشت طی ۲۴ روز ۱۰۰% بازدهی، شرکت کشت و دام پارس طی ۳۵ روز، ۱۷۰% بازدهی به سهامداران اعطا کرد. در سال ۹۸، شرکت دارویی رهاورد تامین طی ۴۰ روز ۲۰۵% بازدهی، شرکت پلی پروپیلن جم طی ۷ روز ۳۷% بازدهی، سرمایه گذاری صدر تامین طی روز ۵ روز ۲۰% بازدهی و شرکت توسعه مولد نیروگاهی جهرم طی ۱۲ روز ۴۰% بازدهی به سهامداران اعطا کرد. لازم به اشاره است، موارد ذکر شده تنها چندین نمونه از عرضه های اولیه در سالیان اخیر هستند.